نقش خانواده در درمان اعتیاد

  اعتیاد یک بیماری است که به روابط خانوادگی آسیب های زیادی وارد کرده است . هنگامی که وضعیت خانوادگی آشفته و نابسامان است ، اختلافات و سوء تفاهم های بسیاری پیدا می شوند که حل آن ها نیز ممکن است دشوار باشد . اعضای خانواده ها باید بیامورند که ...

 

 اعتیاد یک بیماری است که به روابط خانوادگی آسیب های زیادی وارد کرده است . هنگامی که وضعیت خانوادگی آشفته و نابسامان است ، اختلافات و سوء تفاهم های بسیاری پیدا می شوند که حل آن ها نیز ممکن است دشوار باشد . اعضای خانواده ها باید بیامورند که چگونه از باهم بودن لذت ببرند و با همکاری مشکلاتشان را حل کنند تا ثبات خانواده بیشتر شود . وقتی اعضای خانواده در تعامل با یکدیگر ، واکنش های مثبت تری داشته باشند ، احساس حمایت بیشتری نیز خواهند داشت . هنگامی که خانواده دچار آشفتگی است ، وظیفه اعضاء نسبت به یکدیگر مورد غفلت قرار می گیرد . به همین دلیل برنامه ریزی برای انجام فعالیت های خانوادگی اهمیت زیادی دارد و باعث گرمی و صمیمیت بیشتر در خانواده می شود. اعضای خانواده بتدریج می آموزند که در صورت بروز پیشامدی دشوار ، گناه را به گردن دیگران نیندازند،  بلکه با پذیرش قسمتی از مسئولیت این اشتباهات ، با کمک همدیگر،  در حل آن بکوشند . بسیاری از معتادانی که ترک کرده و مجدداً مصرف می کنند ، علت مصرف دوباره مواد را به گردن خانواده و رفتار آنها می اندازند، گرچه در بسیاری از موارد انجام این کار از سوی معتاد بهانه ای برای کاهش عذاب وجدان است، ولی در بعضی موارد نیز این مطلب واقعیت دارد . اعضای خانواده باید بدانند که با رفتارهای اشتباه خود ( به صورت فشار آوردن بر معتاد در حال ترک یا ترک کرده و یا بی توجهی نسبت به او ) ممکن است باعث بازگشت بیماری ( مصرف مجدد مواد) شوند و با رفتار صحیح خود ازبازگشت بیماری پیشگیری کنند . 

بهتر است خانواده ها بدانند که اعتیاد درمان قطعی ندارد. بازگشت ( مصرف مجدد بعد از ترک ) همیشه اتفاق می افتد، اما به مرور زمان و با تغییر روش زندگی فرد ، احتمال بروز آن کاهش می یابد .

هدف درمان نیز همیشه دستیابی به پاکی کامل نیست، بلکه در برخی موارد می توان آسیب ناشی از اعتیاد را کاهش داد ( مثلاً استفاده از قرص متادون خوراکی به صورت طولانی مدت به جای تزریق هروئین ).

بهتر است خانواده ها بدانند که : 

1- درمان یعنی کاهش موارد لغزش و بازگشت

به عبارت دیگر بدون درمان ، بازگشت ممکن است صدها با اتفاق بیفتد، اما با کمک درمان میزان آن ممکن است به ده ها بار در طول اعتیاد فرد کاهش یابد .

2- درمان یعنی کاهش شدت بازگشت

به عبارت دیگر اگر هنگام مراجعه فردی برای درمان ، الگوی مصرفی او به شکل شدید و سنگین بوده ( مثلاً تزریق هروئین یا کریستال ) و تحت درمان قرار گرفته است ، چنانچه این فرد مجدداً پس از درمان به مصرف مواد روی آورد اما این بار الگوی مصرف او سبک تر شده باشد ( مثلاً تریاک بکشد ) چنین فردی با این که به مصرف مواد بازگشت کرده است ، اما به خاطر روی آوردن به الگوی مصرفی کم خطر تر ( کشیدن تریاک در مقایسه با هروئین ) یک گام درمانی برداشته است .

3- درمان یعنی کاهش مدت بازگشت

مثلاً چنانچه فردی پس از سه سال مصرف ، برای اولین بار اقدام به درمان می کند و پس از مدتی پاکی، مجدداً به مصرف مواد روی می آورد، اما این دوره جدید مصرف مواد حدود شش ماه طول بکشد و مجدداً برای درمان مراجعه کند، مدت بازگشت او کاهش یافته است ، بدین معناست که وی علیرغم بازگشت ، به خاطر کاهش مدت مصرف در مقایسه با قبل، گام درمانی دیگری برداشته است . اعضای خانواده بهتر است ، تفاوت میان بازگشت و لغزش را بدانند ، هر لغزشی ( یعنی مصرف نامنظم و گاه گاهی مواد ) لزوماً به بازگشت ( یعنی مصرف منظم و روزانه مواد بعد از یک دوره پاکی ) منجر نمی شود .

در واقع چنانچه خانواده ها با علایم لغزش آشنا شوند ( تنگی مردمک چشم ، چرت زدن ، داشتن نیروی بیش از حد ، حرف زدن زیاد ، مهربان شدن غیر عادی و ... ) می توانند با مداخله ی به موقع و تشویق به درمان فرد معتاد ، از بروز بازگشت پیشگیری کنند.

خانواده ها نباید با شک های بیجا و متعدد به بیمار فشار آوردند و از طرف دیگر نباید نسبت به مشاهده علایم مصرف مواد بیمار ، بی توجه بمانند بلکه در صورت شک به مصرف ، سریعاً باید بیمار را به مرکز درمانی معرفی و آزمایش اعتیاد از بیمار گرفته شود .

آنها باید اهمیت آزمایش های تشخیص اعتیاد را بدانند که این آزمایش ها نه فقط جنبه تشخیصی دارند بلکه دارای کارکرد درمانی نیز هستند . زیرا وقتی بیمار احساس کند که هر لحظه امکان گرفتن آزمایش از او وجود دارد، در مقابل وسوسه ی مصرف، بهتر مقاومت می کند .

اعضای خانواده بهتر است با مفهوم قرارداد مشروط آشنا شوند . یعنی با همکاری درمانگر، جدولی از رفتارهای مطلوب و نامطلوب بیمار فراهم کنند و به ازای هر رفتار نامطلوب یک تنبیه یا محرومیت در نظر بگیرند و براین اساس رفتار خود را تنظیم کنند .

اعضای خانواده کارهای زیر را نباید انجام دهند :

- جرو بحث و دعوا ها و تهدید ها برای قانع کردن بیمار در زمینه تداوم پرهیز از مصرف مواد .

- بروز رفتارهای مبتنی بر احساس عصبانیت ، گناه ، خجالت و ناامیدی نسبت به بیمار .

- انکار مشکلات خانوادگی .

- تحقیر و سرزنش بیمار .

- جلوگیری از فعالیت های روزمره بیمار و نظارت پلیسی بر زندگی او به خاطر پیشگیری از بازگشت.

- اولویت دادن به کاهش ناراحتی های خانوادگی در مقایسه با اولویت بخشی به پیشرفت درمان معتاد.

- قطع درمان به این دلیل که با چند هفته پاکی ، اعتیاد بیمار کاملاً بهبود یافته است .

خانواده های معتادان باید بدانند که درمان اعتیاد بیمارشان زمانی به پایان می رسد که او اعتماد به نفس ، کارآمدی و مسئولیت پذیری بالایی پیدا کرده باشد و سبک زندگی اش عوض شده باشد .

بهتر است اعضای خانواده بیاموزند که علاوه بر پزشک ، روان شناس و مددکار، خود آنان نیز از اعضای تیم درمان هستند .

بیمار ( معتاد ) نیز باید بیاموزد که بسیاری از مشکلات او ( از جمله بی اعتمادی خانواده نسبت به او ) ریشه در اعتیاد او دارد و چون این مشکل به مرور زمان ایجاد شده است، به مرور زمان نیز از بین خواهد رفت . وقتی بیمار سهم خود را در پیدایش این مشکلات بپذیرد ، آنگاه باید در جهت رفع این مشکل بکوشد . تلاش های بیمار می تواند در این جهت باشد که چگونه روابط میان خود و اعضای خانواده را گرمتر ، صمیمی تر و مهربانتر کند تا این روابط صمیمی باعث محافظت بیشتری در مقابل مشکلات شود .

یک پیشنهاد عملی در این خصوص ایجاد یک سنت خانوادگی جدید است، مثلاً روزهای جمعه همراه با اعضای خانواده به سینما بروند. شام را با هم صرف کنند . به پارک بروند ، به دامن طبیعت بروند و ... در این صورت بیمار می آموزد در صورتی که اعضای خانواده از با هم بودن لذت ببرند ، ثبات بیشتر بوجود می آید و پیوند ها محکمتر خواهند شد ، در نتیجه همه با هم مشکلات را حل خواهند کرد .

یکی از مشکلات بزرگ خانواده ها وجود اختلاف بین اعضای آن است . این مشکل به خصوص میان بیماران و اعضای خانواده شان شدید تر است . اما فرد معتاد و خانواده او باید بدانند که اختلاف در خانواده ها همیشه رخ می دهد، اما حل اختلاف به شیوه نادرست می تواند باعث مشکلات بیشتر و حتی جدا شدن فرد از دیگران شود . از شیوه های نادرست حل اختلاف می توان به بی محلی کردن به معتاد ، بدرفتاری عاطفی ، خشونت ، سرزنش و پرتوقعی اشاره کرد، اما حل اختلاف با شیوه های درست می تواند باعث بهبود روابط شود .

برای حل اختلاف به روش درست لازم است ابتدا بپرسیم که چه مسئولیت و چه نقشی در شروع و ادامه مشکل داشته ایم.

منبع: کلینیک دی